Harlinger Scheepswerf

Redactie Harlingen Welkom aan Zee

Harlinger Scheepswerf

De vergeten geschiedenis van de Harlinger scheepsbouw

Duik in de diepte van de Zuiderhaven met Gerald de Weerdt, ontdekker van de Verloren zeevaarthistorie.

Dat het in Harlingen veel draait om scheepvaart en andere nautische onderwerpen, is wel duidelijk. De stad aan het wad ligt vol met schepen en bij iedere afvaart naar de eilanden hoor je de diepe noten van scheepstoeters. Dan hebben we het nog niet eens gehad over alle verwijzingen naar nautische begrippen in de horeca en de bezienswaardigheden. Toch is er een groot zeevaarthoofdstuk dat tot op de dag van vandaag erg onderbelicht blijkt; Harlingen had naast de bekende Admiraliteitswerf tot in de negentiende eeuw een enorm belangrijke scheepswerf aan de Zuiderhaven waar vanuit vele koopvaarders de wereld over voeren. Echter, wonderlijk genoeg is deze werf volledig in het vergeetboek beland. Al 35 jaar bijt expert Gerald de Weerdt zich vast in de rijke historie Nederlandse scheepsbouw en stuitte zo ook op de grote scheepswerf aan de Zuiderhaven.

Altijd gefascineerd door scheepvaart

Het is een toeval dat Gerald in deze rijke historie is gedoken. “Destijds kreeg ik via mijn beroep als technisch illustrator de kans om in deze prachtige wereld te duiken. Ik kreeg de mogelijkheid om mee te werken bij de dienst scheepsarcheologie in Flevoland en werd daar uiteindelijk hoofd van het Scheepsarcheologisch Museum in Dronten. Scheepvaart interesseerde mij altijd al. Zo voer ik de wereld rond als koopvaardij-officier op internationale vaarten. In het museum stelden wij de scheepswrakken tentoon die opgegraven werden tijdens het polderen van Flevoland. Dat weet ook niet iedereen, maar dit is het grootste historische scheepskerkhof van de wereld. Er zijn meer dan 400 wrakken – van de twaalfde tot de negentiende eeuw – uit de grond gehaald tijdens het ontstaan van onze twaalfde provincie.”

Efficiëntie ten top

In Nederland werden dus grote zeeschepen gebouwd. Nou kun je denken; is dat nou zo bijzonder? Maar Nederland zou Nederland niet zijn als er geen slimme truc bij kwam kijken. Er werd een bouwmethode voor zeeschepen ontwikkeld die gemiddeld dertig procent sneller en daardoor dus ook veel goedkoper was dan in de rest van de westerse wereld. Toegegeven; de andere vaartuigen waren mooier afgewerkt, maar kwalitatief en praktisch gezien waren de Nederlandse schepen geweldig. Een spectaculaire sprong vooruit kun je wel stellen. “Bij tellingen in de zeventiende eeuw werd geconstateerd dat ruim zestig procent van alle schepen op belangrijke handelsroutes van Nederlandse makelij waren. Een enorm getal als je nagaat dat de andere belangrijke spelers – verdeeld over meerdere landen – die overige veertig procent moesten delen”, schetst De Weerdt. Ook Harlingen had er dankzij de illustere werf een flink aandeel in. Het was op en rond de Zuiderhaven een ware scheepsindustrie waar zo’n drie scheepsrompen tegelijk konden staan alvorens ze te water gelaten werden voor het afwerken van de opbouw. Dit is te zien op een oude plattegrond waar de werf op staat afgebeeld. Er werd keihard doorgewerkt om maar zoveel mogelijk af te leveren aan, met name, Harlinger koopvaardijen.

Scheepsbouw was slechts triviaal

Mogelijk is het verhaal van de Harlinger scheepswerf dankzij deze pragmatische manier van denken in de vergetelheid geraakt. “De Nederlandse mentaliteit was destijds dat scheepsbouw een heel praktisch beroep was. Wat op zich logisch is, maar jammer genoeg heeft men dus nooit een goede documentatie gerealiseerd van deze bouwactiviteiten”, legt Gerald uit. En ook mede daardoor hebben kunstenaars in die tijd de scheepswerf ook nooit spannend genoeg gevonden om er een mooie afbeelding van te maken. Als je nu naar de locatie in de knik van de Zuiderhaven toe gaat, zie je niets meer van de internationale industrie die in de Gouden Eeuw plaatsvond. Mocht je erop letten, dan kun je je een lichte helling verbeelden waar de schepen te water gelaten werden – al zal dit hoogstwaarschijnlijk zijn omdat je het wilt zien. Gerald: “Het zou natuurlijk mooi zijn als we rondom deze historische locatie informatieborden kunnen plaatsen die deze kant van de Harlinger geschiedenis mooi belichten.”

De Witte Swaen

Als pensionado had De Weerdt naar eigen zeggen genoeg tijd om zelf een schip volgens deze befaamde Nederlandse methode te bouwen. “Dit heb ik uiteraard niet alleen gedaan, maar met een groep vrijwilligers die ook even gepassioneerd zijn van de scheepsbouw als ik. En natuurlijk met genoeg vrije tijd, want zo’n schip heb je niet in een middag klaar”, lacht de historicus. “We hebben dit ook op een mooi tempo gedaan waarbij we doorwerkten, maar ons niet gek lieten maken. We kwamen erachter dat er op de scheepwerven uit die tijd dagen van veertien uur werden gemaakt met minimale pauzes. Dit leek mij persoonlijk niet een goed idee. Je moet je vrijwillige hulpkrachten natuurlijk te vriend houden. Daarnaast hebben we gebruik gemaakt van eigentijdse veiligheidsmiddelen, waardoor er tijdens de bouw geen gekke ongelukken zijn gebeurd.” Inmiddels ligt het welbekende expeditieschip van Willem Barentsz de ‘Witte Swaen’ prominent voor het gemeentehuis aan de Noorderhaven. Gerald voegt nog toe: “Een leuk gegeven is dat we, ondanks het tempo van onze bemanning, het schip in ongeveer evenveel uren afgekregen hebben als destijds gebeurde. Deze bouwtechniek blijkt dus nog steeds goed te werken als je natuurlijk weet wat je doet.”

Schilderij van oude Harlinger scheepswerf

Als kers op de taart heeft De Weerdt samen met schilder Arnold de Lange een schilderij gemaakt met daarop een vogelperspectief op de oude scheepswerf. “Dit hebben we gemaakt aan de hand van de bestaande informatie én in een laat zeventiende-eeuwse olieverf stijl waarmee we de Harlingers van nu alsnog een realistisch beeld kunnen laten zien van een van de belangrijkste activiteiten uit het verleden van deze mooie stad.”

Eetcafé Nooitgedagt
Eetcafé Nooitgedagt

Midden in de binnenstad bevindt zich restaurant Nooitgedagt. Sytske Rixt Oosterhof en haar professionele team laten gasten op een zo duurzaam mogelijke manier genieten van eten en drinken.

Meer lezen
Tryn 3D Printing
Tryn 3D Printing

Trijntje Teerhuis van Tryn 3D Printing uit Harlingen maakt meer dan alleen vazen en beeldjes, ze biedt innovatieve oplossingen met behulp van 3D-printing.

Meer lezen
200-jarige jubileum KNRM
200-jarige jubileum KNRM

200 Jaar helden op zee: Een ode aan de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij.

Meer lezen